WIBRACJE, NIEZNANE ZAGROŻENIE

Człowiek od zawsze dążył do ułatwienia sobie życia – postęp stał się nieodłącznym elementem egzystencji ludzi. Ceną jaką płacimy za wzrost poziomu życia jest zagrożenie naszego zdrowia. Przemysł emituje do środowiska szkodliwe gazy, wypuszcza ścieki, produkuje odpady, powoduje wzrost poziomu hałasu. Do tych szkodliwych czynników należą też wibracje, czyli drgania mechaniczne.

Wielu ludzi mówiąc o ochronie środowiska ma na myśli namacalne zanieczyszczenia, ale coraz częściej dodają także hałas. Nie zdajemy sobie jednak jeszcze sprawy z zagrożenia wibracjami, a jest ono poważne, szczególnie w przemyśle i transporcie. O jego powadze świadczą liczne rozporządzenia i normy ograniczające prawnie to zagrożenie.

Czym są drgania? Są to zmiany położenia cząsteczek względem położenia równowagi, charakteryzują się m.in. częstotliwością. Każdy obiekt ma własną częstotliwość drgań np. dłoń ma częstotliwość drgań własnych od 30 do 50 Hz, a głowa od 20 do 30 Hz. Gdy częstotliwości drgań dłoni pokryją się z częstotliwością drgania trzymanego w niej urządzenia, to teoretycznie może nawet dojść do zerwania tego organu! Oczywiście jest to skrajny przypadek, ale możliwy, to tzw. zjawisko rezonansu. W praktyce zjawisko takie można zaobserwować przy mostach wiszących – rozhuśtany przez wiatr most waha się z częstotliwością zbliżonej do częstotliwości własnych przęseł i następuje jego zerwanie, żołnierze idący krokiem marszowym zawsze przed wejściem na most rozluźniają swe szyki. Jeśli chcemy sami zbadać to zjawisko, pójdźmy nad strumyk, znajdźmy kładkę i zacznijmy skakać... Efekt łatwo sobie wyobrazić.

Oczywiście zerwania kończyn to nie jest jedyne zagrożenie jakie niosą za sobą wibracje, podałem je raczej jako ciekawostkę. Skutki drgań zależą od wielu czynników, od ich rodzaju (istnieje podział na drgania miejscowe oddziaływujące na kończyny górne i ogólne, różnią się m.in. częstotliwościami), od naszej wrażliwości, odporności, budowy ciała, czasu ekspozycji na narażenie. I tak będąc przez dłuższy okres nastawieni na wibracje możemy odczuwać zakłócenia koordynacji ruchów, zwiększenie czasu reakcji, zmęczenie i znużenie. Kojarzy się z czymś? Do groźniejszych efektów należą m.in. zmiany w układach nerwowych, krążenia, kostno-stawowym. W konsekwencji narażenia na drgania może wystąpić choroba wibracyjna, a lista zmian i schorzeń wchodzących w jej skład jest długa. Niestety, chorobę wibracyjną uważa się za nieuleczalną.

Największym zagrożeniem ze strony drgań objęci są kierowcy, operatorzy mający bezpośrednią styczność z maszyną, pracownicy fizyczni w fabrykach. Dobitnym przykładem jest postać robotnika na ulicy obsługującego młot pneumatyczny. Często nie posiada on ochronników słuchu (hałas też jest wibracją), rękawic wibroizolacyjnych i częstokroć nie przestrzega określonego czasu w jakim może obsługiwać to urządzenie. Nie jest świadom, iż szkodzi nie tylko sobie, rodzinie, ale także obciąża podatników kosztami opieki zdrowotnej i rent. Jak widzimy, wibracje mają nie tylko negatywne skutki zdrowotne, a także skutki społeczne i ekonomiczne. Dlatego szereg instytucji zajmuje się przeciwdziałaniem zagrożenia wibracjami, ochroną zatrudnionych. Pracownicy mają pod tym względem specjalne ograniczenia czasu pracy na szkodliwym stanowisku, są kierowani na badania kontrolne, powinni stosować specjalne ochrony typu: rękawice, buty, podkładki. Nie robiąc tego skazują się na kalectwo. Często nie zdają sobie sprawy z zagrożenia, choć teoretycznie powinni, gdyż mają specjalne przeszkolenie z zakresu bhp.

To, że nie widzimy drgań, nie znaczy że nie można ich zmierzyć. Stosowane są mierniki i analizatory pozwalające na określenie ich poziomu. Najczęściej mierzy się przyspieszenia drgań, przetworniki umieszcza się w taki sposób, by drgania oddziaływały na nie tak, jak w rzeczywistości oddziałują na część ciała. Mogą być osadzone za pomocą specjalnych uchwytów, dociśnięte do powierzchni drgającej, lub umocowane w dysku, na którym siada operator urządzenia.

Dzięki pomiarom drgań odpowiednie służby państwowe i bhp mają możliwość ocenienia szkodliwość wibracji, czego skutkiem są kroki zapobiegawcze. Czynności te można podzielić na dwie grupy: techniczne i organizacyjne. Techniczne są kosztowne, polegają na przebudowach maszyn, ich fundamentów itp. Kroki organizacyjne to ograniczenie do minimum czasu narażenia pracownika, odłączanie maszyn kiedy nie muszą pracować.

Korzystając z dobrodziejstw techniki pamiętajmy, że nic na świecie nie jest za darmo. Za komfort płacimy uszczerbkiem na zdrowiu oraz zanieczyszczeniem środowiska. Na szczęście inżynierowie pracują nad czystszymi technologiami starając się wyeliminować szkodliwe wibracje, a polscy naukowcy mają w tej materii wielkie osiągnięcia. My musimy być świadomi zagrożeń jakie czyhają na nasze zdrowie i przestrzegać przepisów bhp, które są tworzone w trosce o nas.

tekst i foto Marcin Kulczykowski
e-mail: marcin139@o2.pl

---

Zbigniew Engel, „Ochrona środowiska przed hałasem i drganiami”, PWN, Warszawa 1993.