Wyniki kontroli funkcjonowania nadzoru nad obrotem i ubojem zwierząt rzeźnych – Najwyższa Izba Kontroli (luty 2005)

Kontrola podjęta została z inicjatywy własnej NIK, w związku z pojawiającymi się w prasie doniesieniami dotyczącymi niehumanitarnego traktowania zwierząt gospodarskich, a także sugestią Wicemarszałka Sejmu oraz członków Zespołu Poselskiego Przyjaciół Zwierząt.

Przeprowadzono ją w okresie od lipca do września 2004 r., a badaniami objęto r. 2003 i pierwsze półrocze 2004 r. Problematyka dotycząca ochrony zwierząt oraz nadzoru nad miejscami ich gromadzenia, transportem i ubojem obecna jest w pracach NIK od wielu lat. Ustalenia kontroli pozwoliły więc ocenić zakres i skuteczność podejmowanych w badanym okresie działań dla zapewnienia dobrostanu zwierząt, jak również określić zachodzące zmiany i sprawdzić realizację wniosków z poprzednich kontroli NIK. W okresie objętym kontrolą trwał proces dostosowywania polskiego prawa do przepisów UE. 1.5.2004 r. w życie weszło m.in. 5 nowych ustaw związanych z tematyką niniejszej kontroli, wprowadzone zostały też zmiany w ustawie o ochronie zwierząt. Nadal brak było jednak wystarczająco szczegółowych uregulowań odnośnie wszystkich aspektów kontroli dobrostanu zwierząt, co utrudniało wnikliwe, jednolite i spójne przeprowadzanie kontroli oraz stosowanie przewidzianych prawem sankcji karnych. W ocenie NIK, w badanym okresie nadzór nad warunkami skupu, uboju i transportu zwierząt był niewystarczający. Niezadowalająca była skuteczność i rzetelność podejmowanych przez Inspekcję Weterynaryjna i Inspekcję Transportu Drogowego działań.
Stwierdzono, że w kraju funkcjonowały bazy zbiorcze, targowiska i punkty skupu zwierząt, w których nie przestrzegano przepisów regulujących prowadzenie takiej działalności. Nieprawidłowości odnotowano w 4, tj. 29% spośród 14 skontrolowanych podmiotów prowadzących działalność w zakresie skupu i sprzedaży zwierząt. Ponadto nie wszystkie funkcjonujące podmioty objęte były nadzorem weterynaryjnym. Nie poprawiły się warunki transportu zwierząt. Kontrola 36 podmiotów dokonujących transportu zwierząt ujawniła nieprawidłowości w odniesieniu do 19, tj. 53% skontrolowanych jednostek. Kontrola 52 pojazdów przewożących zwierzęta "na drodze" wykazała nieprawidłowości w 50% skontrolowanych pojazdów. Stwierdzono m.in. przypadki przewozu zwierząt nie ewidencjonowanych, pojazdami w niewłaściwym stanie technicznym i sanitarnym, w których nie było możliwe właściwe rozmieszczenie zwierząt, pojazdami bez decyzji o dopuszczeniu do przewozu zwierząt, kierowanymi przez osoby nieprzestrzegające przepisów prawa.

Podmioty dokonujące uboju zwierząt nie przestrzegały określonych prawem wymogów dla prowadzenia tych czynności, przeprowadzały je w niewłaściwych warunkach sanitarno-higienicznych, przy użyciu urządzeń w złym stanie technicznym. W blisko 60% spośród 22 skontrolowanych rzeźni nie przestrzegano przepisów dotyczących warunków uboju zwierząt. Najczęściej odnotowywane nieprawidłowości to: niewłaściwe wyposażenie i organizacja miejsc wyładunku zwierząt, brak izolacji akustycznej pomiędzy poczekalnią przedubojową i miejscem pozbawiania świadomości, brak oddzielenia miejsc wykrwawiania od pomieszczeń ogłuszania, brak urządzeń do unieruchamiania zwierząt, niewłaściwy stanu techniczny urządzeń do ogłuszania. W porównaniu do 2001 r. zwiększył się odsetek rzeźni o złym stanie sanitarnym. Ujawniono też przypadki nielegalnego uboju zwierząt, które nie zostały poddane badaniom weterynaryjnym oraz nierzetelnego prowadzenia dokumentacji przed- i poubojowej.

W związku z ujawnionymi nieprawidłowościami NIK oceniła, że nadzór IW nad warunkami skupu, transportu i uboju zwierząt był niewystarczający, pomimo przeprowadzenia przez służby weterynaryjne tysięcy kontroli, w tym związanych z koniecznością klasyfikacji zakładów i ich dostosowania do wymogów UE oraz wydania bardzo licznych zaleceń i decyzji administracyjnych. Stwierdzono też nieprawidłowości w działaniach organów IW, w tym przypadki działań nierzetelnych. Spośród 9 skontrolowanych Powiatowych Inspektoratów Weterynarii nieprawidłowości w zakresie nadzoru nad punktami skupu, targowiskami czy bazami zbiorczymi stwierdzono w 4 inspektoratach, w zakresie nadzoru nad ubojem w 5, a w zakresie nadzoru nad transportem w 3.

Niewystarczający był, zdaniem NIK, również nadzór Inspekcji Transportu Drogowego. Kontrole pojazdów przewożących zwierzęta znajdowały się poza wyznaczonymi kierunkami działania Inspekcji. Podmioty prowadzące działalność w zakresie przewozu zwierząt kontrolowane były sporadycznie. W okresie 2003 r. - I półrocze 2004 r. Inspekcja Transportu Drogowego przeprowadziła 878 kontroli drogowych środków transportu przewożących zwierzęta oraz 11 kontroli przedsiębiorstw wykonujących przewozy żywych zwierząt, spośród funkcjonujących w kraju ponad 2 tys. takich podmiotów posiadających blisko 4 tys. pojazdów. W protokołach kontroli brak było wystarczających danych dla oceny warunków transportu zwierząt. Zbyt mały był w kontrolowanym okresie zakres współpracy Inspekcji Weterynaryjnej z Inspekcją Transportu Drogowego i organizacjami pozarządowymi. W porównaniu z wynikami poprzednio przeprowadzonych przez NIK kontroli nie stwierdzono poprawy. Nie wszystkie spośród formułowanych wniosków NIK zostały zrealizowane.

Nieprzestrzeganie przepisów prawa w zakresie objętym niniejszą kontrolą ma nie tylko wydźwięk etyczny i moralny. Występowanie choćby jednostkowych przypadków uboju zwierząt nie poddanych uprzednio badaniom weterynaryjnym, stwarza zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. Podobnie, marginalne traktowanie przez Inspekcję Transportu Drogowego podmiotów zajmujących się transportem zwierząt było działaniem niewłaściwym, nie tylko ze względu na dobrostan zwierząt, ale także ze względu na zagrożenie dla bezpieczeństwa na drogach, jakie stwarzają pojazdy w złym stanie technicznym, czy kierowane przez osoby przekraczające dopuszczalny czas pracy.