PIEMONT: FABRYKA KULTURY

Pod takim hasłem odbyło się 12 – 20.3.2004 szereg imprez, których celem było zaprezentowanie najbardziej znaczących kulturalnych i artystycznych osiągnięć twórców pochodzących z Piemontu i Turynu. Projekt ten powstał przy współpracy Regionu Piemont, Gminy Turyn, Instytutu Kultury Włoskiej w Krakowie oraz Biura Kraków 2000. Mimo, że od samego wydarzenia upłynęło już wiele tygodni, to warto przybliżyć sympatykom ruchu ekologicznego sprawy merytoryczne, które się tam pojawiły.

Przez cały tydzień za sprawą włoskich dj-ów krakowski rynek rozbrzmiewał przeróżnymi dźwiękami, których inspiracją był przemysł. Nowoczesne brzmienia silnie nawiązywały do środowiska, w którym się narodziły i ewoluowały, a mianowicie do Turynu. Miasto to przez lata było postrzegane jako typowo przemysłowe, a jego nazwa kojarzona była na świecie jako miejsce produkcji Fiata. Przez ostatnie lata Turyn zmienił jednak swój wizerunek. Z miasta przemysłowego przekształcił się w miasto tętniące kulturą, kolebkę nowych trendów artystycznych, które cieszą się uznaniem na całym świecie.

Kraków, zważywszy na jego bogatą historię i specyficzny klimat, który mu towarzyszy, jest jednym z najciekawszych i najbogatszym pod względem zabytków miastem w Polsce. Jest też miastem, którego najnowsza historia silnie związana jest z rozwojem przemysłu: Huta im. Tadeusza Sendzimira, Zakłady Sodowe “Solvay”, Zakłady Chemiczne w Bonarce, Huta Aluminium w Skawinie, “Armatura” – to tylko niektóre przykłady. Fakt ten sprawia, iż Kraków i Turyn często są ze sobą porównywane i określane “bliźniaczymi miastami” (zresztą analogie dotyczą całego Piemontu). Nic więc dziwnego, że artyści z Turynu i Piemontu wybrali właśnie Kraków na miejsce zaprezentowania swojego dorobku artystycznego.

Organizatorzy, oprócz imprez muzycznych, widowisk teatralnych, projekcji filmów oraz szeregu wystaw, zadbali również o wymianę informacji i doświadczeń. W tym właśnie celu na Akademii Ekonomicznej odbyła się konferencja na temat: Kreatywne miasta: przekształcenie stref przemysłowych w ośrodki kultury.

Prelegenci z Włoch chcieli przedstawić drogę, jaką pokonał Turyn, by z miasta przemysłowego stać się centrum kulturalnym. Turyn przez swoje zabiegi zmienił sposób, w jaki go postrzegano, stereotyp, jaki przez długi czas mu towarzyszył. Przeobraził miejsca poprzemysłowe, dzielnice, którym groziła marginalizacja, w tereny bardziej przyjazne człowiekowi, gdzie można odpoczywać, obcować ze sztuką, muzyką, kulturą. Zaprezentowano między innymi działalność Stowarzyszenia “Terra del Fuoco” oraz Agencji Rozwoju Porta Palazzo “The Gate”. Te dwie inicjatywy powołane zostały, aby zrewitalizować tereny zaniedbane, zniszczone w wyniku działalności człowieka.

Rewitalizacja, wg specjalistów z Stowarzyszenia Forum Rewitalizacji, jest to proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych dzielnicach miast, przyczyniający się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia ładu przestrzennego oraz do ożywienia gospodarczego i odbudowy więzi społecznych. Interdyscyplinarny i kompleksowy charakter programu rewitalizacji służy przede wszystkim przywróceniu dawnej świetności dzielnic miejskich, terenów poprzemysłowych, powojskowych, przeciwdziała marginalizacji określonych terenów i grup społecznych.

Jeżeli chodzi o krakowskie doświadczenia w zakresie rewitalizacji, to na konferencji padło wiele przykładów, m.in.:

• Kwartał św. Wawrzyńca – Miejskie Muzeum Inżynierii – rozwój dzielnicy Kazimierz,
• zagospodarowanie Kamieniołomu Liban i terenów do niego przyległych,
• likwidacja i zagospodarowanie terenu po byłych Krakowskich Zakładach Sodowych “Solway”.

Wspomniano również o festiwalu “Sacrum-Profanum”, w ramach którego odbył się koncert – “Carmina Burana” Carla Orffa w wykonaniu muzyków Filharmonii Krakowskiej – zorganizowany w nieczynnej hali walcowni taśm Huty im. Tadeusza Sendzimira. Zwrócono także uwagę na możliwość podjęcia w przyszłości działań na terenie HTS.

Poniżej znajduje się krótka charakterystyka niektórych przytoczonych inicjatyw.

Włoskie doświadczenia

Projekt “The Gate” realizowany jest w Porta Palazzo, historycznej dzielnicy Turynu. Jest ona bardzo zaniedbana, charakteryzuje się najwyższą stopą bezrobocia w całym mieście. Poważnym problemem Porta Palazzo był plac targowy, z którego codziennie pozostawało około 10 ton odpadów. “The Gate” – to kompleksowy program, którego celem była zmiana wyglądu budynków, placu targowego, miejsc publicznych. Silny nacisk położony był na nawiązanie dialogu pomiędzy mieszkańcami, użytkownikami placu a inicjatorami pomysłu. Na projekt “The Gate” składa się kilka pól działalności:

• inkubator przedsiębiorczości,
• program edukacyjny,
• ochrona środowiska,
• przyjazne otoczenie,
• podtrzymywanie kontaktów międzysąsiedzkich.

Bliższe informacje na temat projektu “The Gate” można znaleźć na stronie http://www.comune.torino.it/portapalazzo.

Stowarzyszenie “Terra del Fuoco”, reprezentowane na konferencji przez Michele Curto, skupia młodych ludzi, którym bliskie są idee proekologiczne, ale przede wszystkim identyfikowanie się z miejscem zamieszkania. Stowarzyszenie zajmuje się rewitalizacją zdegradowanego, poprzemysłowego terenu, w skład którego wchodzą m.in. hale produkcyjne i dawne magazyny. Ci młodzi ludzie wykorzystują dotychczas zdobytą wiedzę, aby nadać tej przestrzeni nowe znaczenie. Na początku nikt nie brał poważnie tej garstki młodzieży. Z czasem pozyskiwali zaufanie, a ich inicjatywa cieszyła się coraz większym poparciem władz i okolicznych mieszkańców. Michele Curto zwrócił dużą uwagę na rolę organizacji i inicjatyw młodzieżowych, zachęcał do ich wspierania i obdarzania większym zaufaniem.

Rewitalizacja w krakowskim wydaniu

Kwartał św. Wawrzyńca

Kwartał wyznaczają 4 ulice: Starowiślna, Podgórska, Gazowa i św. Wawrzyńca. W jego skład wchodzi zespół wielokrotnie przebudowywanych zajezdni tramwajowych, gazownia miejska i elektrownia. Zespół zajezdni został wpisany do rejestru zabytków albowiem posiada jedyne w Polsce kompletne wyposażenie kompleksu komunikacyjnego. Tu zostało powołane w 1998 r. przez Radę Miasta Krakowa Muzeum Inżynierii Miejskiej. Zgromadzone zostały w nim eksponaty związane z motoryzacją (bogata kolekcja starych samochodów, motocykli, akcesoriów motoryzacyjnych) oraz historią techniki (zbiór zabytkowych odbiorników radiowych i telewizyjnych, maszyn do pisania itp.). Muzeum nie tylko chce przyciągnąć pasjonatów motoryzacji, ale organizując zajęcia interaktywne chce również zainteresować techniką dzieci i młodzież.

Kazimierz, dzielnica, na terenie której mieści się Muzeum Inżynierii Miejskiej, przez lata była postrzegana jako biedna, zaniedbana, ulegająca marginalizacji. Teraz na nowo przeżywa swój rozkwit i tętni życiem artystycznym. Powstało wiele klubów, organizowanych jest wiele imprez, które swym niepowtarzalnym klimatem przyciągają turystów i mieszkańców Krakowa. Kazimierz stał się obecnie drugim po krakowskim rynku najchętniej wybieranym miejscem spotkań.

Kamieniołom Liban

W XIX w. Krzemionki Podgórskie były obszarem wzmożonej eksploatacji złóż wapienia. W latach 1942 – 45 istniał tam obóz koncentracyjny, miejsce masowej eksterminacji ludności żydowskiej i polskiej, natomiast w kamieniołomie był obóz karny służby budowlanej. Obecnie w fazie realizacji jest projekt zagospodarowania kamieniołomu Liban i terenów do niego przyległych: Rezerwatu Przyrody Nieożywionej “Bonarka”, terenu byłego obozu koncentracyjnego “Płaszów”, otoczenia Kopca Kraka oraz Lasu “Bonarka” i zorganizowanie tam Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej. Głównym celem, jaki inicjatorzy pomysłu sobie założyli, jest uporządkowanie terenu i nadanie mu nowych funkcji, przy jednoczesnym zachowaniu i otoczeniu ochroną miejsca męczeństwa. W planach jest stworzenie ścieżek tematycznych, miejsc rekreacyjnych i kulturalnych w taki sposób, aby nie kolidowały z miejscami martyrologii.

Zakłady Sodowe “Solvay”

Dawne Krakowskie Zakłady Sodowe “Solvay” mieściły się w południowej części Krakowa. W 1989 r. rozpoczęto proces likwidacji zakładu, który zostawił po sobie mocno zdegradowany teren. W rezultacie na 17 hektarach powstało Centrum Handlowe – kompleks kilku hipermarketów. Wg prof. Zygmunta Szymli, Kierownika Katedry Gospodarki Regionalnej AE w Krakowie, przekształcenie Zakładów Sodowych w Centrum Handlowe było modelowym postępowaniem, z którego warto czerpać wzór. Należy jednak nadmienić, że tylko niewielka część terenu (w porównaniu do całości) została poddana zagospodarowaniu. W kompleks handlowy przekształcono najłatwiejszy do zagospodarowania i najbardziej atrakcyjny pod względem lokalizacyjnym teren zakładu. I tu pojawia się pytanie: czy tak naprawdę oto nam chodzi aby kolejne tereny poprzemysłowe przekształcać w supermarkety, kompleksy handlowe? A może powinniśmy ten nasz poindustrialny dorobek zachować dla przyszłych pokoleń, pozostawić coś więcej niż tylko parę “sklepów”? Może stwórzmy raczej parki tematyczne albo technologiczne, które będą pełnić funkcję dydaktyczną? Odpowiednio promowane i prowadzone z wykorzystaniem nowoczesnej techniki audiowizualnej mogą stać się miejscem chętnie odwiedzanym przez rzesze ludzi żądnych nowych wrażeń. Na to jednak trzeba mieć duże środki finansowe, o które w dzisiejszych czasach trudno. Jeżeli nie będziemy wspierać tych przedsięwzięć, zostaniemy zalani hipermarketami. Czy tego właśnie chcemy?

Autorka jest absolwentką Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie