IDEALISTA CZY REFORMATOR?

Prezentowana książka to naukowe studium, poświęcone postaci Jana Stachniuka, polskiego pisarza i publicysty, działacza politycznego i ideologa. Autor, Jan Skoczyński, filozof i historyk idei, bardzo szczegółowo, w wyczerpujący sposób przedstawił sylwetkę polskiego humanisty. Dzięki publikacji poznajemy zarówno szczegóły życiorysu, nie tak znanego przecież, Polaka, jak i jesteśmy w stanie zrozumieć jego ideę, którą w swoim krótkim życiu zdołał wypracować. Autor, opierając się m. in. na tekstach biografa Stachniuka, Antoniego Wacyka, stara się samodzielnie ocenić postać ideologa. Trafnie ujmuje tę próbę recenzent książki, Józef Lipiec: (...) Wydaje się, że dopiero krakowskiemu filozofowi i historykowi idei udało się dotrzeć do filozoficznego jądra koncepcji Stachniuka, postaci budzącej tyleż namiętności, co kontrowersji, na pewno jednak wciąż obecnej w polskiej podświadomości (...)

Skoczyński krytycznie odnosi się do stereotypowego przekonania, że Stachniuk czerpał wzorce z neopogaństwa. Przedstawia go jako krytyka kapitalizmu i socjalizmu, propagatora życia kulturalnego i politycznego. Przede wszystkim jednak, jak się dowiadujemy, Stachniuk to człowiek zarówno nauki, jak i czynu. Niepokorny, uparty, zdecydowany na wszystko i dostrzegający własne cele, za które przyszło mu zapłacić więzieniem i ostatecznie upadkiem na zdrowiu. Energia i zapał w ciele człowieka o wielkim sercu i umyśle. Stachniuk został przedstawiony pozytywnie, był kimś, kto uczynił krok do przodu w powojennej, polskiej cywilizacji, w czasach niełatwych przecież, wymagających ludzi odpowiedzialnych.

Stachniuk, jak podkreśla Skoczyński, uznawany przez niektórych historyków za antyklerykała, był przede wszystkim człowiekiem czynu i jednocześnie apologetą kultury. (...) Ewolucja świata toczy się (...) innym łożyskiem, na innym poziomie. Wola kosmiczna jak gdyby zrezygnowała ze swego pierwotnego zamiaru i dąży do przetworzenia świata w pulsujący organizm skoncentrowanej mocy kulturowej (...)

Książkę warto przeczytać ze względu na dużą wartość merytoryczną i przystępną formę literacką. Jest jednym z niewielu dzieł, poświęconych Stachniukowi. Po opracowanie może sięgnąć każdy, historyk, politolog, filozof, człowiek zainteresowany kulturowymi korzeniami cywilizacji i dylematom jej rozwoju. Autor podkreśla, że od ludzi, podobnych przedstawionemu bohaterowi książki, możemy się wiele nauczyć i zmienić. Daje tym samym do zrozumienia, że filozofia, i w ogóle humanistyka, to nie tylko teoria...

Jan Skoczyński, Neognoza polska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004, s. 214.