DLA TRWAŁEGO ROZWOJU – KONIECZNOŚĆ ŚWIATOWEGO SYSTEMU PROGNOZOWANIA OSTRZEGAWCZEGO

Memoriał Komitetu Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk dla najwyższych władz RP w sprawie potrzeby umacniania procesu trwałego rozwoju świata i budowy społeczeństwa globalnego.
Od ponad 30 lat Komitet prowadzi studia nad procesami rozwojowymi w skali globalnej, nad przemianami zachodzącymi w ekosferze, w gospodarce i warunkach życia społecznego po to, aby na tej podstawie formułować prognozy przyszłości i stwarzać warunki dla możliwie najlepszego przygotowania się do stawienia czoła przyszłym wyzwaniom.
W ostatnim okresie Komitet nasz dokonał podsumowania dotychczasowych wyników tych studiów i podjął próbę zarysowania najbardziej prawdopodobnych scenariuszy rozwoju w przyszłości.
Obecnie, w związku z przewidywanym światowym szczytem na rzecz społeczeństwa informacyjnego, który ma się odbyć w Genewie w grudniu 2003 r., uważamy za celowe przedstawić najważniejsze wnioski z tych prac, wymagające działań rządu jak i całego społeczeństwa. Wynikają z nich propozycje działań jakie rząd polski mógłby podjąć w tej sprawie w skali globalnej.
Z naszych studiów wynika, że od wielu lat stale rosną zagrożenia związane ze współczesnym rozwojem ekonomicznym i społecznym na świecie, osiągając już rozmiary niepokojące. Składają się na to:
• coraz bardziej złożone powiązania gospodarcze i finansowe w wymiarze światowym, które rodzą groźne kryzysy finansowe na wielką skalę,
• rosnące sprzeczności interesów pomiędzy bogatą częścią ludzkości a ubogą resztą,
• przejmowanie przez korporacje ponadnarodowe o zasięgu światowym coraz większej części decyzji gospodarczych, które dotychczas wchodziły w gestię państw narodowych, co rodzi nowe problemy, które nie znalazły jeszcze nowego rozwiązania,
• zwiększające się zagrożenia ekologiczne spowodowane przez ocieplanie się klimatu oraz zanieczyszczenia atmosfery.
Nie notowane w przeszłości tempo postępu naukowego i technicznego obok sukcesów rodzi również zagrożenia na skutek niepełnej i niedostatecznej wiedzy o konsekwencjach tego postępu oraz niebezpieczny szok psychologiczny na tle konieczności dostosowywania się do gwałtownie zmieniających się warunków.
Za wzrostem tych zagrożeń nie nadążają ani procesy samoregulacji rynkowej, ani świadome akcje społeczności międzynarodowej. Decyduje o tym z jednej strony opóźnienie w czasie podejmowanych działań w stosunku do pojawiania się nowych procesów samodestrukcji, zwłaszcza że na wielkich obszarach świata, a szczególnie w USA i Chinach, występuje niedocenianie niebezpieczeństw i niechęć do ponoszenia nakładów niezbędnych dla przeciwdziałania tym zagrożeniom. Z tych samych przyczyn rosną również trudności prognozowania dalszego rozwoju sytuacji i rozpoznania możliwych kształtów przyszłości.
W tej sytuacji uważamy za niebezpieczne przypisywanie nadmiernej sprawności czynnikom samoregulacji. Nie można rezygnować z podejmowania aktywnych działań przez rządy poprzez porozumienia międzynarodowe.
Zdaniem Komitetu działania te powinny zmierzać w następujących głównych kierunkach:
1. Konieczne jest umacnianie procesów samoregulacji. Wymaga to dokonania w skali międzynarodowej oraz w poszczególnych państwach przeglądu działań i prowadzących je instytucji, pod kątem rozszerzenia uprawnień i wsparcia tych procesów.
2. Potrzebne jest rozszerzenie frontu badań naukowych w dziedzinach o kluczowym znaczeniu dla ekosfery i dla warunków życia społecznego. Rola nauki nie powinna być sprowadzana wyłącznie do sfery generowania nowych technologii i wyrobów. Potrzebny jest wzrost nakładów na te rozszerzone cele, zwłaszcza w dziedzinach, w których nie można liczyć na bezpośrednie zainteresowanie ze strony środowisk biznesu. Opinie nauki powinny być szerzej niż dotychczas uwzględniane w trakcie przygotowywania decyzji gospodarczych rządu. W tym świetle Komitet wita z zadowoleniem decyzję rządu o utworzeniu Rady do spraw Zrównoważonego Rozwoju.
3. Towarzyszyć temu powinno rozszerzenie problematyki trwałego rozwoju i jego uwarunkowań w programach edukacyjnych. Jest to szczególnie aktualne w naszym kraju, gdyż w latach 1990. dokonano drastycznej redukcji tych programów.
4. Bardzo ograniczone możliwości utworzenia organów decyzyjnych w skali światowej wskazują na celowość znacznie szerszego wykorzystania w tym celu organizacji pozarządowych, zainteresowanych tymi problemami. Oceniamy, że jak dotychczas wysiłek w tym kierunku, zarówno u nas jak i na świecie, nie jest dostateczny. Należałoby więc wesprzeć ruchy ekologiczne i popierać ich organizowanie w układach sieciowych obejmujących cały świat oraz rozwinąć dialog na kluczowe dla przyszłości tematy. Dzięki temu bowiem mogłyby one w jakimś stopniu spełniać rolę zastępczą wobec organów globalnych, ponadrządowych, na które w najbliższej perspektywie raczej liczyć nie możemy.
5. Potrzebne jest podniesienie rangi problemów trwałego rozwoju świata i Polski w środkach masowego przekazu. W tym celu należałoby zapoczątkować wysiłki na rzecz przeszkolenia i kształcenia dziennikarzy i popularyzatorów tych problemów.
6. Skoro natrafiamy na świecie na coraz większe trudności w formułowaniu jednolitego obrazu przyszłości to istnieje tym większa potrzeba tworzenia zinstytucjonalizowanych form, które podjęłyby problem przewidywania różnych możliwych scenariuszy rozwoju sytuacji światowej. Ich rolą powinno być rozpoznawanie skutków decyzji dzisiaj podejmowanych, co jest rzeczą najważniejszą, chociaż niedocenianą i wymagającą zwiększenia nakładów na ten cel. Chodzi bowiem o to, aby wydłużyć czas niezbędny dla przygotowania się do zmian dokonywanych z wyprzedzeniem i dostosowania się do przyszłości. Ten ostatni czynnik ma daleko większe znaczenie niż precyzja spełniania się przewidywań, czego wciąż nie rozumie się w środkach masowego przekazu.
Studia takie z natury rzeczy wybiegają daleko poza możliwości poszczególnych krajów, tym bardziej, że problemy te nie zamykają się w ramach terytoriów czy obszarów poszczególnych państw, a nawet grup państw. Wymagają więc zasięgu ogólnoświatowego.
Stąd Komitet nasz wita z zadowoleniem inicjatywę rządu, aby wysunąć pod adresem społeczności międzynarodowych postulat stworzenia światowego systemu prognozowania ostrzegawczego, które mogłoby być etapem utworzenia Światowego Centrum Strategii Trwałego Rozwoju.
Komitet nasz widzi następujące najważniejsze funkcje tego Centrum:
1) doprowadzenie do stworzenia informacyjnych podstaw dla długookresowej strategii trwałego rozwoju,
2) prowadzenie badań i opracowywanie diagnoz istniejącej sytuacji,
3) oceny skutków długookresowych bieżących decyzji mających wpływ na społeczne i przyrodnicze środowisko Ziemi,
4) opracowywanie symulacji przyszłego przebiegu procesów i zjawisk przy szerokim wykorzystaniu nowoczesnych technologii informacyjnych, modeli informatycznych, sieci neuronowych i wielkich systemów komputerowych oraz rozwój metodologii tych badań,
5) formułowanie prognoz ostrzegawczych,
6) określenie pożądanych wizji rozwoju środowiska przyrodniczego w skali światowej i kontynentalnej,
7) opracowywanie metod rozwiązywania problemów społecznych stanowiących integralny element trwałego rozwoju pod kątem lepszego rozumienia i zbliżania różnych cywilizacji i grup państw przy umacnianiu społecznej i kulturowej różnorodności oraz rozwoju etyki kosmicznej w skali globu,
8) permanentne publikowanie raportów o stanie i sytuacji światowej w okresach co najmniej rocznych oraz poddawanie ich ocenie Organizacji Narodów Zjednoczonych co najmniej raz w roku, jak również opracowywanie raportów problemowych oraz wyników prognoz dotyczących przyszłości sytuacji światowej.
Popierając silnie ideę utworzenia Światowego Centrum do monitorowania tych problemów środowisko naukowców polskich, reprezentowane w Komitecie Prognoz “Polska 2000 Plus”, deklaruje pełne poparcie i pomoc zarówno dla rządu jak i organizacji międzynarodowych w formułowaniu programów tego Centrum łącznie z późniejszym aktywnym uczestnictwem w jego pracach. Sukces tej inicjatywy ma naszym zdaniem zasadnicze znaczenie nie tylko dla świata i całej ludzkości, ale może zarazem wywołać szereg procesów korzystnych w poszczególnych krajach, w tym również w Polsce, stąd zasługuje na poparcie wszystkich sił politycznych i społecznych tak aby doprowadzić do integracji wysiłków wokół dalekowzrocznych, nadrzędnych celów.
Za: Biuletyn “Polska 2000 Plus”, nr 2 (8/2003), Komitet Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, D. W. Elipsa, Warszawa 2003.