Odpady niebezpieczne

ODPADY NIEBEZPIECZNE to takie, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny i inne właściwości stanowią zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego, albo dla środowiska. Wytwarzane są przeważnie w procesach technologicznych w przemyśle, rolnictwie i przetwórstwie rolnym, gospodarce komunalnej, transporcie, służbie zdrowia itp. Odpady niebezpieczne mogą być składowane tylko i wyłącznie na specjalnie przygotowanych składowiskach lub odpowiednio zabezpieczonych częściach składowisk komunalnych.

Klasyfikację odpadów niebezpiecznych przeprowadza się w oparciu o listę stworzoną przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w porozumieniu z Prezesem GUS. Inaczej jest w innych krajach Unii Europejskiej, gdzie o zaliczeniu danego odpadu do tej kategorii decydują wyniki analiz i pomiarów.

Spośród odpadów niebezpiecznych można wyróżnić grupy odpadów wymagające szczególnych zasad postępowania. Do odpadów tych należą między innymi:

• odpady zawierające PCB (polichlorowane bifenyle)
• odpady azbestowe
• oleje smarowe
• baterie i akumulatory
• odpady medyczne i weterynaryjne

Główne skutki negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko:

• przenikanie szkodliwych substancji do gleby
• wymywanie szkodliwych ( toksycznych ) substancji do wód powierzchniowych i podziemnych
• emisja (utlenianie) szkodliwych gazów, ciepła
• osłabienie kondycji przyległych roślin
• rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych
• zniekształcenie terenu
• zeszpecenie krajobrazu

Odpadów niebezpiecznych nie należy wyrzucać razem z innymi odpadami. W ten sposób nie będą one deponowane na komunalnych składowiskach. W większości krajów europejskich praktykuje się segregację odpadów niebezpiecznych do specjalnie przeznaczonych do tego celu pojemników. Organizowane są również punkty odbioru odpadów niebezpiecznych. W Polsce powszechne są zbiórki niektórych rodzajów odpadów niebezpiecznych np. baterii czy przeterminowanych lekarstw.

Jak postępować z odpadami niebezpiecznymi?

• zużywać całość produktu, nie zostawiając niczego w opakowaniu
• nie należy wyrzucać do wspólnego kosza z innymi odpadami akumulatorów, zużytych olejów, smarów, baterii zawierających metale ciężkie, świetlówek, termometrów, chemicznych środków ochrony roślin
• przeterminowane lekarstwa można czasem zwracać do aptek, skąd oddawane są do unieszkodliwienia
• stosować zamienniki w postaci mniej toksycznych substancji (np. baterie nie zawierające metali ciężkich)

Odpady niebezpieczne spotykane w domach:

Detergenty, środki czystości do łazienek i kuchni oraz ich opakowania, rozpuszczalniki i ich opakowania, wywabiacze plam, wybielacze, opakowania dezodorantów, farby, lakiery, środki impregnujące i puszki po nich, chemiczne środki ochrony roślin do zwalczania chwastów, grzybów, owadów, gryzoni, przeterminowane lekarstwa i ich opakowania, chemikalia fotograficzne, termometry, zużyte baterie, akumulatory rozruchowe, żarówki rtęciowe, halogenowe, neonówki, oleje smary silnikowe, świetlówki rtęciowe, termometry, lekarstwa, kity, tłuszcze, woski, popioły.

PRZYKŁADY ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH

Polichlorowane bifenyle (PCB) – zaliczane są do toksycznych związków chemicznych, ulegają bardzo powolnemu rozkładowi, składają się z mieszaniny kongenerów i izomerów. Są to substancje termoodporne, ale przy temperaturze 500 ?C rozkładają się do toksycznych dioksyn i furanów. Związek ten jest bardzo silnie rozpowszechniony w przyrodzie, występuje we wszystkich ekosystemach, co oznacza, że można go spotkać na każdym poziomie troficznym.

Polichlorowane bifenyle mogą dostać się do organizmu człowieka w wyniku awarii urządzeń, w których są stosowane, niewłaściwego ich składowania i utylizacji. Kumuluje się w takce tłuszczowej, powodując trwałe uszkodzenia układu nerwowego, wątroby, śledziony, nerek, może być przyczyną chorób skóry, zaniku grasicy a także powodować bezpłodność. W USA wykryto również jego charakter rakotwórczy. W produktach spożywczych największe prawdopodobieństwo wystąpienia związków PCB istnieje w przypadku masła, wołowiny oraz ryb morskich.

Odpady promieniotwórcze powstają podczas wytwarzania i przechowywania, składowania oraz stosowania materiałów jądrowych i źródeł promieniotwórczych oraz eksploatacji i likwidacji obiektów jądrowych. Są to odpady stałe, ciekłe lub gazowe, zawierające substancje promieniotwórcze lub skażone tymi substancjami.

Odpady promieniotwórcze dzieli się na:

• niskoaktywne
• średnioaktywne
• wysokoaktywne

Podział ze względu na okres połowicznego rozpadu zawartych w nich izotopów:

• krótkożyciowe
• długożyciowe

Azbest => chryzotyl (azbest biały), krokydolit (azbest niebieski) oraz amosyt(azbest brązowy) to minerał z grupy serpentynów i amfiboli. Występuje w formie włóknistej. Azbest odznacza się wysoką wytrzymałością mechaniczną i termiczną oraz elastycznością, znaczną odpornością na działanie czynników chemicznych, ścieranie i wysoką temperaturę. Jest niepalny, po nagrzaniu do 350?C odporność mechaniczna włókien azbestu spada zaledwie o 20% (spowodowane to jest usunięciem części wody). Natomiast po przyjęciu wody z wilgotnego otoczenia wraca do poprzedniego stanu. Dopiero temperatura ponad 700?C powoduje całkowite odparowanie wody i nieodwracalne zniszczenie materiału (włókna tracą elastyczność i zaczynają się kruszyć). Ze względu na złe przewodnictwo ciepła i prądu jest stosowany jako materiał izolacyjny.

Azbest jest przyczyną następujących chorób: pylica azbestowa, rak płuc i nowotworu śródbłonka opłucnej. Choroby te mają długi okres inkubacji i mogą ujawnić się nawet po 30 latach od chwili wchłonięcia włókien.

Szkodliwość włókien azbestowych zależy od ich średnicy i długości. Większe włókna nie są tak szkodliwe, gdyż zostają zatrzymane w górnych drogach oddechowych skąd usuwane są przez rzęski. Włókna drobne eliminowane są przez system odpornościowy. Najbardziej niebezpieczne są włókna długie (>5?m) i cienkie (<3?m), przenikają one do dolnych dróg oddechowych, wbijają się do płuca gdzie pozostają i w wyniku wieloletniego drażnienia komórek wywołują nowotwory. Taki rodzaj włókien powstaje głównie podczas ścierania wykładzin hamulcowych i sprzęgłowych samochodów starszego typu.

Odpady medyczne to substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu oraz profilaktyce, w działalności medycznej prowadzonej w obiektach lecznictwa zamkniętego, otwartego oraz w obiektach badawczych i eksperymentalnych.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) są to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Odpady medyczne sklasyfikowano (w grupie 18: zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) )

Odpady medyczne można podzielić na cztery grupy:

1. Odpady bytowo-gospodarcze
2. Odpady specyficzne przeznaczone do unieszkodliwiania
3. Odpady specjalne
4. Odpady wtórne - pozostałości po przeróbce termicznej odpadów specyficznych

Z wymienionych czterech grup odpadów, jedynie odpady bytowo-gospodarcze nie stanowią zagrożenia dla środowiska. Pozostałe grupy są klasyfikowane jako odpady niebezpieczne i wymagają odizolowania od otoczenia już w miejscu ich powstania, specjalnych metod gromadzenia, transportu oraz usuwania i unieszkodliwiania.

Sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych

Niebezpieczne odpady medyczne nie mogą być poddawane odzyskowi, więc unieszkodliwia się je na takie sposoby jak:

1. Termiczne przekształcanie odpadów
2. Autoklawowanie
3. Dezynfekcja termiczna
4. Działanie mikrofalami
5. Obróbka fizyczno - chemiczna

Termiczne przekształcanie (czyli spalanie ich w specjalnych spalarniach) odpadów jest najbardziej popularnym sposobem unieszkodliwiania odpadów medycznych.

Dopuszczalne sposoby unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów medycznych zostały przedstawione w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103 i 104).

Baterie i akumulatory

Rodzaje Baterii

• Baterie nieodnawialne to baterie, których budowa umożliwia ich rozładowanie tylko raz. Są zbudowane z materiałów używanych do produkcji baterii wtórnych, jednak ich konstrukcja i etapy produkcji są zupełnie inne. Z tego tez względu nie należy ponownie ładował baterii pierwotnych. Wśród tego rodzaju baterii dominują baterie:
  • Alkaliczno–manganowe
  • Cynkowo-węglowe
  • Cynkowo-powietrzne
  • Litowe
  • Srebrowe
  • Rtęciowe
• Baterie odnawialne działają na tej samej zasadzie co baterie pierwotne jednak, zachodzące w nich procesy chemiczne mogą być odwrócone poprzez ładowanie. Bateria jest w stanie odzyskać pierwotne właściwości i może być użyta po raz kolejny. Typowe baterie wtórne to:
  • Niklowo-kadmowe
  • Niklowo-wodorkowe
  • Ołowiowo-kwasowe
  • Litowo-jonowe
  • Alkaliczno-manganowe

Po wyładowaniu się baterii pierwotnych oraz utracie pojemności przez baterie ładowalne należy je odnieść do specjalnego pojemnika na zużyte baterie. Powinny być one zbierane selektywnie i poddawane procesom odzysku i recyklingu.

W bateriach zachodzą skomplikowane reakcje chemiczne, których wynikiem jest wytworzenie napięcia elektrycznego. Bierze w nich udział szereg pierwiastków, w zależności od typu baterii. Poza tym stosuje się szereg substancji zapewniających bezpieczeństwo i funkcjonalność użytkowania. Część z tych związków nie jest obojętna dla środowiska, dlatego też zużyte baterie powinny być zbierane i oddawane do unieszkodliwienia.

W jednej tonie zużytych baterii można spotkać:

• Dwutlenek manganu 270,0 kg
• Żelazo 210,0 kg
• Cynk 160,0 kg
• Grafit 60,0 kg
• Chlorek amonowy 35,0 kg
• Miedź 20,0 kg
• Wodorotlenek potasu 10,0 kg
• Rtęć 3,0 kg
• Kilka kg niklu i litu
• Kadm 0,5 kg
• Srebro 0,3 kg
• Niewielkie ilości kobaltu

Jak również smołę, szkło, krzemionkę, papier i folie oraz wodór.

Baterie stanowią zagrożenie zdrowotne ze względu na toksyczne działanie zawartych w nich metali ciężkich. Również używane w nich kwasy bądź zasady tworzące elektrolit mają właściwości żrące i korozyjne.

Oleje odpadowe pochodzą z rynku motoryzacyjnego i przemysłu. Są to zużyte oleje silnikowe, przekładniowe, zanieczyszczone oleje hydrauliczne, maszynowe, turbinowe, sprężarkowe, transformatorowe oraz grzewcze. W mniejszym zakresie oleje odpadowe pochodzą z odzysku olejów używanych do obróbki metali (emulgujące i nieemulgujące), olejów procesowych, olejów ochronnych i innych specjalnych zastosowań, a także z odolejania w separatorach. Poza olejami odpadowymi w praktyce gospodarczej występują odpady zanieczyszczone olejami tj. zaolejone szlamy z separatorów olejowych oraz odstojników, szlamy z obróbki metali zawierające oleje, zużyte filtry olejowe, zaolejone zużyte sorbenty, trociny, czyściwo oraz opakowania po olejach. W związku z tym powstające odpady olejowe można podzielić na:

• oleje odpadowe
• emulsje wodno-olejowe
• szlamy zawierające oleje
• inne odpady olejowe

SPRAWDŹ SIĘ:

1. Gdzie przeważnie wytwarzane są odpady niebezpieczne?
2. Gdzie mogą być składowane?
3. W oparciu o jaki dokument przeprowadza się klasyfikację odpadów niebezpiecznych?
4. Wymień grupy odpadów niebezpiecznych wymagające szczególnych zasad postępowania.
5. Dlaczego odpadów niebezpiecznych nie należy wyrzucać razem z innymi odpadami?
6. Jak postępować z odpadami niebezpiecznymi?
7. Wymień parę przykładów odpadów niebezpiecznych spotykanych w domach.
8. Przy jakiej temperaturze PCB rozkładają się do dioksyn i furanów?
9. Gdzie kumulują się PCB w organizmie ludzkim?
10. Jakie choroby mogą powodować PCB?
11. Gdzie powstają odpady promieniotwórcze?
12. Podział odpadów promieniotwórczych.
13. Podział odpadów promieniotwórczych ze względu na okres połowicznego rozpadu zawartych w nich izotopów.
14. Jakimi właściwościami odznacza się azbest?
15. O ile procent spada odporność mechaniczna włókien azbestu przy podgrzaniu do 350?C
16. Jakie choroby może powodować azbest?
17. Od czego zależy szkodliwość włókien azbestowych?
18. Gdzie powstają włókna długie (>5?m) i cienkie (<3?m)?
19. Gdzie powstają odpady medyczne?
20. Podział odpadów medycznych na 4 grupy.
21. Która grupa odpadów medycznych nie stanowi zagrożenia dla środowiska?
22. Wymień sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych.
23. Wymień rodzaje baterii.
24. Dlaczego baterie stanowią zagrożenie zdrowotne?
25. Gdzie wytwarzane są oleje odpadowe?
26. Jak możemy podzielić oleje odpadowe?

LITERATURA

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 628).
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. - w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206).
3. Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. - o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2003 r., Nr ,7 poz.. 78).
4. "Ustalenie wielkości zasobów olejów odpadowych możliwych do wykorzystania na drodze ich przemysłowego wykorzystania "Instytut Technologii Nafty, Kraków 2001 r.
5. Ustawa z dnia 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr.63 poz. 639 z 2001r.)
6. Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 6 listopada 2001 r. - w sprawie szczegółowych warunków, jakie powinien spełnić przedsiębiorca produkujący w kraju oleje smarowe z udziałem wytworzonych w kraju olejów bazowych pochodzących z regeneracji, w celu włączenia ich do faktycznie uzyskanego poziomu recyklingu (Dz.U. z 2001 Nr 131, poz. 1475).
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 marca 2001 r. - zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. (Dz. U. Nr 22, poz. 251).
8. Dyrektywa Rady Nr 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r.
9. Dyrektywa Rady Nr 87/101/EWG z dnia 22 grudnia 1986 r.
10. Dyrektywa Rady Nr 94/31/EC z dnia 27 czerwca 1994 r.